De Huisarts in Nederland, april 2004Heeft u het druk met uw praktijk? Een bijna retorische vraag in deze hectische tijden. Maar heeft uw relatie ook te lijden onder de werkdruk? Misschien dat een cursus ‘Persoonlijke Ontwikkeling samen met de levenspartner’ dan wat voor u is. Oh ja, en u krijgt er ook nog 28 accreditatiepunten voor. We gingen eens kijken.

Een statig herenhuis ergens aan een mooie vijver ergens in het Oosten van het land. Voor de deur liggen afgekloven takken. Dat er hondengeblaf klinkt wanneer de bel gaat, komt dan ook niet als verrassing. Huisarts Karel, doet de deur open. Aan de muur in de gang hangt een kajak. Een grote bobtail begroet ons kwispelend al even vriendelijk als zijn eigenaar.

Hier in dit pand is vandaag de terugkomdag van de cursus ‘Persoonlijke Ontwikkeling voor huisartsen samen met de levenspartner’ georganiseerd door O-LENG, het bedrijf van Drs. Piet Jeuken, bedrijfssocioloog Arbeid & Gezondheid, stressmanager en NMI gecertificeerd mediator en zijn eigen levenspartner Drs. Willie Roncken, gezondheidszorgpsycholoog en psychotherapeut.

Voor wie is deze cursus? “Huisartsen die vinden dat hun werk als arts een flinke wissel op hun privé-leven trekt,” zegt Piet Jeuken. “Hard werken, vele veranderingen in de gezondheidszorg, steeds mondiger patiënten; hierdoor hou je maar weinig tijd en energie over voor het gezin, vrienden en de broodnodige ontspanning. Bij deze cursus staan we stil bij de vraag hoe je de juiste balans tussen werk en privé kunt vinden.”

De cursus belooft het volgende: U maakt beiden uw Persoonlijk Ontwikkelingsplan – POP – voor werk én privé met prioriteiten voor de komende periode. De invalshoeken zijn uw eigen persoon, uw functioneren als huisarts, de balans werk- privé en de relatie met uw levenspartner. U verbetert uw communicatie- en onderhandelingsvaardigheden en uw vermogen te leren omgaan met conflicten. U vult daarmee uw vakinhoudelijke kennis aan met persoonlijke vaardigheden en met inzicht in uw eigen persoon. Want de ontwikkeling van het vak stelt nieuwe eisen aan uw beroepsuitoefening.” ..
Persoonlijke ontwikkeling voor werk én privé. Méér dan een communicatiecursus dus. Deze nascholing is door de LHV geaccrediteerd met 28 punten. Het gaat om twee keer 1 ½ dag met flink wat huiswerk.

Aangezien veel van de onderwerpen die hier vandaag besproken worden voor de aanwezigen erg persoonlijk zijn, hebben we moeten beloven dat we de personen in dit verhaal zouden anonimiseren. De namen, op die van Jeuken en Roncken na, zijn dan ook gefingeerd. De groep volgde de cursus in 2001 en heeft vandaag alweer de derde terugkomdag. Om het geleerde te kunnen vasthouden ondervinden ze, naar eigen zeggen, veel steun bij elkaar.

In de woonkamer zit, naast de organisatoren, een groep van acht; huisartsen met hun wederhelften. Ze zitten onder het genot van een bak koffie aandachtig te luisteren en kijken hoe twee van de groep elkaar aan het interviewen zijn. De interviewer gaat vragen naar drie onderwerpen: wat het resultaat van de cursus tot nu toe is geweest, wat men verwacht van de terugkomdag en waarom de geïnterviewde vindt dat dit type persoonsgerichte nascholing voor de huisarts geaccrediteerd moet worden. De rest van de groep observeert met de opdracht speciaal te letten op de communicatievaardigheden die de cursisten geleerd hebben; lichaamstaal, intonatie en stijlen, bijvoorbeeld de manier van vragen stellen.

Janneke is psychologe en de vrouw van Karel. Ze wordt geïnterviewd door orthopeed Famke die hier samen is met haar man, huisarts Martijn. Famke interviewt Janneke over het resultaat van de cursus. “We hadden veel problemen in onze relatie,” vertelt Janneke. “We hebben echt ruige jaren gehad. De praktijk stond voor Karel altijd op één. Daarna kwam er een hele tijd niets en dan waren de kinderen en ik pas aan de beurt.” Famke zit op de punt van haar stoel aandachtig te luisteren: “En is dat beter geworden?” Janneke kijkt even glimlachend naar haar man: “Absoluut. Dankzij de cursus hebben we een gezamenlijke vocabulaire gevonden. We hebben het veel makkelijker met elkaar gekregen. Als we eens woorden hebben, vragen we ons vaak af wat Piet en Willie in deze situatie aan zouden raden.” “Wat is er veranderd?” informeert Famke. “De werkplekken zijn werkplekken geworden. Onze prioriteiten zijn anders geworden. We hebben meer ruimte voor onszelf en daarmee ook voor de ander gekregen.”

Waarom is een cursus als deze nu zo goed voor huisartsen dat hij geaccrediteerd is met 28 punten?

“Medische professionals zijn in het algemeen trots op hun vak en werken met veel plezier,” legt Jeuken uit. “Toch lopen veel huisartsen tegen dingen aan die risico’s kunnen opleveren voor het eigen functioneren en – in het verlengde daarvan – de eigen gezondheid. Zo kan de veranderende rol van huisartsen in de samenleving en de toegenomen werkdruk in combinatie met te weinig tijd voor een eigen sociaal leven spanning creëren. Als iemand hier niet goed mee omgaat, kan overspannenheid, of zelfs een burn out, het gevolg zijn. Door zich tijdig te bezinnen op het professionele en persoonlijk functioneren kan veel leed voorkomen worden. De rol van de levenspartner is daarbij belangrijk. Uit onderzoek is gebleken dat sociale ondersteuning als een buffer werkt tegen negatieve stress bij spanningen. Een hechte en betekenisvolle relatie, zoals die met de levenspartner, komt hiervoor als eerste in aanmerking. Goede communicatie en het uiten van gevoelens zijn daarbij zeer belangrijk. Artsen zijn gewend om te luisteren, maar dat is nog geen garantie dat luisteren en zichzelf uitdrukken in de privé sfeer altijd goed verlopen. Wanneer dat niet lekker loopt, kan de balans tussen werk en privé verstoord raken, zeker als de levenspartner een eigen carrière heeft en er kinderen zijn. Zo is ook gebleken dat arbeidsongeschikte medici vaker dan niet-arbeidsongeschikte collega’s een geschiedenis achter zich hebben van één of meer echtscheidingen.”

Het interview tussen Janneke en Famke is ten einde. De anderen spreken hun observaties uit. “Ik vind het erg goed dat je de hele tijd oogcontact houdt met Janneke en veel met je handen praat. Dat is uitnodigend,” prijst apotheker Willem. “Ik zag dat je je handen voor je buik deed,” zegt Chantal, huisarts en vrouw van Willem, “Dat duidt op een gesloten houding. Wat deden de vragen met je?” Janneke geeft toe dat ze wat zenuwachtig is. De groep discussieert nog wat verder over het beluisterde gesprek waarna twee anderen de plaats van interviewer en geïnterviewde innemen. Af en toe onderbreekt Willie of Piet het gesprek met een aanwijzing of opmerking zoals: “Probeer te spreken in de ikvorm. Dat geeft de inhoud een andere lading.”

Na de interviews oefenen de cursisten het Socratische gesprek. Hierin wordt geprobeerd alleen door het stellen van vragen een oplossing te vinden voor een probleem uit het dagelijks leven van één van hen. Het kan van professionele of persoonlijk aard zijn of een combinatie. De anderen leven zich in en stellen alleen open vragen. Ze geven geen advies en dragen geen oplossingen aan. De inbrenger van het probleem beantwoordt de aangedragen vragen. Daardoor komt reflectie op gang in de richting van een mogelijke oplossing die hij of zij dus zelf bedenkt.

In dit geval komt het probleem van Martijn. Hij weet niet wat hij aanmoet met een collega die nu nog in een eigen praktijk werkt maar straks bij hem in één pand komt te werken. Hij zit hier enorm mee in zijn maag. Na drie rondjes van vragen die steeds dichter bij de kern van het probleem komen, trekt Martijn de conclusie dat het voor hem om de vraag gaat wie de baas wordt in het gezondheidscentrum. Wie de macht krijgt dus. Hij besluit om hierover een gesprek aan te gaan met de desbetreffende arts, ook al ziet hij daar erg tegen op

De deelnemers zijn allen erg positief over de verbetering van hun relatie door het volgen van deze cursus. Logisch volgens Jeuken: “Een positieve wisselwerking tussen werk en privé levert beide partners nieuwe energie op. In vergelijking met trainingen die alleen de vakinhoudelijke kanten behandelen, is bewezen dat trainingen die rekening houden met de emoties van mensen, het gedrag effectiever beïnvloeden.”

Willem sluit zich daar bij aan: “Werk en privé zijn zo verweven met elkaar. Dat trekt een wissel op je gezin. Door deze cursus zitten mijn vrouw en ik lekkerder in ons vel. En wanneer je lekkerder in je vel zit, doe je je werk beter.” Zijn vrouw Chantal is het daar mee eens: “Ik heb geleerd te onderhandelen met mijn partner. Daardoor heb ik nu meer ruimte voor mezelf. Ook om na te denken wat ik nu echt wil. Wil ik wel huisarts blijven of niet. Er is meer plaats in mijn leven gekomen om over dat soort zaken na te denken. De vaardigheden die ik hier geleerd heb, hebben geholpen om die ruimte te creëren.

De redenen van de cursisten om dit te gaan doen lopen uiteen. Bij de meesten liep de relatie niet al te lekker. De rode draad bestaat echter uit de combinatie van de zware werkdruk, de werk-privé balans en de relatie met de levenspartner. Bij huisarts Martijn zat het in eerste instantie anders. “Mijn motivatie was drie jaar geleden dat er lekker veel punten mee te verdienen waren,” vertelt Martijn eerlijk en lacht. “Ik laat mezelf zo wel door de mand vallen.” Toch vindt hij de cursus drie jaar na dato een goede, leerzame keuze. “Meer huisartsen zouden dit moeten doen. Je komt meer over jezelf te weten. Je partner is sowieso de moeilijkste gesprekspartner. Omdat er zoveel gevoel in zit. Wanneer je de communicatie met je levensgezel goed onder de knie hebt, zijn anderen een stuk makkelijker. En daar heb je in je vak weer veel aan.”

Karel vindt dat cursussen als dit haast noodzakelijk zijn voor huisartsen: “Natuurlijk zijn medisch inhoudelijke cursussen ook belangrijk. Maar communicatie is echt een ondergeschoven kindje bij artsen. Kijk maar naar alle conflicten die de besluitvorming in de zorg zo vertragen. En op de opleiding wordt er ook al niet veel aandacht aan geschonken. Dat is jammer want wanneer men goed zou leren luisteren en kijken naar elkaar zouden veel artsen zien dat het antwoord op de conflicten vaak in het conflict verborgen zijn.”

Toegegeven, met de nodige scepsis namen we deel aan de dag. Is zo’n cursus niet veel te zweverig om geaccrediteerd te worden met zoveel punten? Toch begrijpen we het besluit van de LHV. Bezinning op het functioneren en investeren in de eigen persoon zijn basisvoorwaarden voor het succes als huisarts in deze tijd. En communiceren is in dit vak uiterst belangrijk. Het is iets wat tenslotte dagelijks met patiënten nodig is. Het beter luisteren en daarmee begrijpen van die patiënt kan veel winst betekenen in het vroeg opsporen van problemen. En met wie kun je je nu beter bezinnen op je persoonlijke ontwikkeling en oefenen dan met je partner?
Kader: Meer weten?.
De cursus Persoonlijke Ontwikkeling samen met de levenspartner vindt dit voorjaar plaats op 14/15 mei en 11/12 juni 2004. In het najaar op 24/25 september en 5/ 6 november. Meer weten? Surf naar www.o-leng.nl